करजेली गावात भीषण जलसंकट: पाण्यासाठी ग्रामस्थांचा भटकंतीचा आटापिटा
सिरोंचा, 12 एप्रिल : सिरोंचा तालुक्याच्या मुख्यालयापासून 65 किलोमीटर अंतरावर वसलेले करजेली हे 417 लोकसंख्येचे गाव आजही पाण्यासारख्या मूलभूत सुविधे पासून वंचित आहे. नक्षल प्रभावित आणि अविकसित अशा या अतिसंवेदनशील गावात स्वातंत्र्याच्या 77 वर्षांनंतरही ग्रामस्थांना शुद्ध पेयजलासाठी दररदर भटकावे लागत आहे. जंग लगलेल्या हँडपंपांचे अशुद्ध पाणी आणि नदी काठच्या झऱ्यांवर अवलंबून असलेल्या गावकऱ्यांचे जीवन कठीण झाले आहे. विशेषतः करजेली क्र. 1 आणि बोडुकसा टोळीतील परिस्थिती अत्यंत गंभीर आहे, जिथे जल जीवन मिशन अंतर्गत पुरवलेली पाण्याची टाकी फुटल्याने पाण्याचा तुटवडा निर्माण झाला आहे.
गावातील जलसंकटाची वास्तविकता
करजेली गावात पाण्याची परिस्थिती अत्यंत दयनीय आहे. करजेली क्र. 1 मध्ये 20 कुटुंबे आणि 60 लोकसंख्येसाठी केवळ एक हँडपंप उपलब्ध आहे, जो जंगयुक्त आणि आरोग्यासाठी हानिकारक पाणी देतो. यामुळे ग्रामस्थांना नदीकाठच्या झऱ्यांमधून पाणी आणावे लागते. विशेषतः महिलांना डोंगर–उतार चढून, डोक्यावर पाण्याचे हंडे घेऊन मोठी कसरत करावी लागते. याच गावातील बोडुकसा टोळीत जल जीवन मिशन अंतर्गत बसवलेली पाण्याची टाकी फुटल्याने तिथल्या ग्रामस्थांची पाण्यासाठी भटकंती सुरू आहे. टाकीच्या दुरुस्तीला अद्याप सुरुवात झालेली नाही, आणि प्रशासनाच्या उदासीनते मुळे लोकांमध्ये असंतोष वाढत आहे.
जल जीवन मिशनची अपूर्ण स्वप्ने
केंद्र सरकारच्या महत्त्वाकांक्षी जल जीवन मिशन योजनेचा उद्देश 2024 पर्यंत प्रत्येक ग्रामीण घरात नळाद्वारे शुद्ध पेयजल पुरवठाकरणे हा आहे. मात्र, करजेली सारख्या नक्षलग्रस्त आणि दुर्गम गावांमध्ये या योजनेची अंमलबजावणी अत्यंत संथ आहे. गावकऱ्यांनीवारंवार मागणी करूनही, प्रशासनाने ठोस पावले उचललेली नाहीत. स्थानिक रहिवासी सांगतात, “आम्ही फक्त शुद्ध पाणी मागतो, पण आमच्या मागणीकडे कोणीच लक्ष देत नाही. हँडपंपातून येणारे पाणी पिण्यास योग्य नाही, आणि झऱ्यांवरून पाणी आणणे प्रत्येकासाठी शक्य नाही.”
ग्रामस्थांचे दुखणे
करजेलीतील महिलांना जलसंकटाचा सर्वाधिक फटका बसत आहे. सकाळी लवकर उठून त्या नदीकाठच्या झऱ्यांपर्यंत लांबचा प्रवास करतात. डोक्यावर हंडे घेऊन डोंगर चढणे त्यांच्यासाठी रोजचे काम झाले आहे. यामुळे त्यांचे आरोग्य आणि वेळ दोन्ही खर्ची पडत आहे. गावातील ज्येष्ठ नागरिक आणि मुलेही अशुद्ध पाण्यामुळे होणाऱ्या आजारांना बळी पडत आहेत. स्थानिक रहिवासी म्हणाले, “आम्हाला फक्त एकच मागणी आहे – प्रत्येक घरात नळाद्वारे शुद्ध पाणी मिळावे. जल जीवन मिशनचे नाव ऐकले, पण त्याचा फायदा आम्हाला कधीच मिळाला नाही.”
प्रशासनाची उदासीनता
स्थानिक प्रशासन आणि जलशक्ती विभागाच्या उदासीनतेमुळे ग्रामस्थांचे हाल वाढत आहेत. बोडुकसा टोळीतील फुटलेली टाकी दुरुस्त करण्यासाठी अद्याप कोणतीही कार्यवाही झालेली नाही. तसेच, करजेली क्र. 1 मधील हँडपंपाच्या पाण्याची गुणवत्तातपासण्यासाठी कोणतेही प्रयत्न झालेले नाहीत. स्थानिक पंचायतीने अनेकदा तक्रारी– पाण्याचा प्रश्न उपस्थित केला आहे, परंतु प्रशासकीय अधिकाऱ्यांकडून ठोस आश्वासने मिळाली नाहीत. यामुळे गावकऱ्यांमध्ये प्रशासना विरुद्ध रोष वाढत आहे.
उपाययोजना आणि अपेक्षा
करजेलीतील जलसंकटावर मात करण्यासाठी तातडीने पावले उचलणे गरजेचे आहे. यासाठी खालील उपाययोजना सुचवल्या जाऊ शकतात:
1. तातडीच्या उपाययोजना : बोडुकसा टोळीतील फुटलेली टाकी त्वरित दुरुस्त करणे आणि तात्पुरते पाण्याचे टँकर उपलब्ध करणे.
2. हँडपंप दुरुस्ती आणि नवीन स्थापना : करजेली क्र. 1 मधील जंगयुक्त हँडपंप दुरुस्त करणे आणि नवीन हँडपंप किंवा नळ योजनेची स्थापना करणे.
3. पाण्याची गुणवत्ता तपासणी : विद्यमान पाण्याच्या स्रोतांची नियमित तपासणी करून, शुद्धीकरण यंत्रणा बसवणे.
4. जल जीवन मिशनची प्रभावी अंमलबजावणी : नक्षलग्रस्त भागातील आव्हानांचा विचार करून, जल जीवन मिशन अंतर्गत करजेली गावाला प्राधान्य देणे.
5. स्थानिक सहभाग : गावातील महिला आणि स्थानिक समुदायाला पाण्याच्या स्रोतांच्या देखभालीसाठी प्रशिक्षण देऊन त्यांचा सहभाग वाढवणे.
6. जागरूकता आणि दबाव : स्थानिक प्रशासन, जिल्हा प्रशासन आणि जलशक्ती मंत्रालयाकडे पत्र, तक्रारी आणि सामाजिक माध्यमांद्वारे या समस्येकडे लक्ष वेधणे.
ग्रामस्थांची आशा
करजेली गावातील लोकांना आता प्रशासनाकडून ठोस कारवाईची अपेक्षा आहे. “आम्हाला मोठ्या गोष्टी नकोत, फक्त प्रत्येक घरात नळ आणि शुद्ध पाणी हवे,” अशी स्पष्ट मागणी गावकरी करत आहेत. जल जीवन मिशनच्या यशस्वीतेची खरी कसोटी अशा दुर्गम गावांमध्येच लागणार आहे. प्रशासनाने तातडीने लक्ष घालून करजेलीच्या ग्रामस्थांना दिलासा द्यावा, अशी अपेक्षा आहे.
About The Author
