नंबाला केशवराव उर्फ बसवराज: जाणून घ्या सिव्हिल इंजिनियर ते नक्षल चळवळीचा सर्वोच्च नेता होण्याचा प्रवास
गडचिरोली, २१ मे : नंबाला केशवराव, ज्याला बसवराज किंवा गंगन्ना म्हणूनही ओळखले जाते, हा भारतातील नक्षलवादी चळवळीतील एक प्रमुख आणि प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व होता. भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी) या सशस्त्र नक्षलवादी संघटनेचा तो महासचिव होता. त्याच्या नेतृत्वाखाली माओवादी चळवळीने मध्य भारतातील अनेक भागांमध्ये, विशेषतः छत्तीसगड, झारखंड, ओडिशा आणि महाराष्ट्रात आपला प्रभाव वाढवला. बसवराज हा एक कट्टर माओवादी विचारसरणीचा पुरस्कर्ता होता आणि त्याने भारत सरकारविरुद्ध सशस्त्र लढा देण्याच्या रणनीतीला प्रोत्साहन दिले. 21 मे 2025 रोजी छत्तीसगडच्या नारायणपूर जिल्ह्यातील अबुझमाडच्या जंगलात सुरक्षा दलांशी झालेल्या चकमकीत तो ठार झाला, ज्यामुळे नक्षलवादी चळवळीला मोठा धक्का बसला. हा लेख नंबाला केशवरावच्या जीवन, त्याच्या नक्षलवादी कारवाया आणि त्याच्या मृत्यूच्या परिणामांवर सविस्तर प्रकाश टाकतो.
प्रारंभिक जीवन आणि नक्षलवादात प्रवेश
नंबाला केशवराव याचा जन्म आंध्र प्रदेशातील श्रीकाकुलम जिल्ह्यातील पलाकोंडा गावात 1955 साली झाला. त्याचे शिक्षण इंजिनीअरिंगपर्यंत झाले होते, आणि तो एका काळी सिव्हिल इंजिनीअर म्हणून कार्यरत होता. त्याच्या प्रारंभिक जीवनाविषयी फारशी माहिती उपलब्ध नाही, परंतु असे मानले जाते की 1970 च्या दशकात नक्षलबारी येथील शेतकरी उठावाने प्रेरित होऊन तो नक्षलवादी चळवळीकडे आकर्षित झाला. पश्चिम बंगालमधील नक्षलबारी गावात 1967 साली झालेल्या सशस्त्र उठावाने भारतातील माओवादी चळवळीला जन्म दिला, आणि याच चळवळीने बसवराजसारख्या तरुणांना प्रभावित केले.
बसवराजने 1980 च्या दशकात कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया (माओवादी) मध्ये सक्रिय सहभाग घेतला. त्याची बुद्धिमत्ता, रणनीतीक कौशल्य आणि सशस्त्र क्रांतीबद्दलची निष्ठा यामुळे तो लवकरच पक्षाच्या नेतृत्वापर्यंत पोहोचला. त्याने विशेषतः मध्य भारतातील आदिवासी आणि गरीब शेतकऱ्यांमध्ये माओवादी विचारसरणीचा प्रसार करण्यावर भर दिला. त्याच्या नेतृत्वाखालील माओवादी गटांनी सरकारविरुद्ध सशस्त्र हल्ले, भूसुरुंग स्फोट आणि इतर हिंसक कारवाया केल्या, ज्यामुळे तो सुरक्षा दलांसाठी सर्वात मोठा धोका बनला.
नक्षलवादी चळवळीतील भूमिका
नंबाला केशवराव हा माओवादी चळवळीच्या केंद्रस्थानी होता. 2018 मध्ये जेव्हा माओवादी पक्षाचा तत्कालीन महासचिव गणपती (मुप्पला लक्ष्मण राव) याने नेतृत्व सोडले, तेव्हा बसवराज याने भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी) ची सूत्रे हाती घेतली. त्याच्या नेतृत्वाखाली माओवादी चळवळीने आपली रणनीती अधिक आक्रमक केली. बसवराजने मध्य भारतातील दंडकारण्य क्षेत्रात माओवादी गटांचे प्रशिक्षण, शस्त्रास्त्रांचा साठा आणि स्थानिक पाठिंबा वाढवण्यावर विशेष लक्ष केंद्रित केले.
त्याच्या नेतृत्वातील सर्वात कुख्यात हल्ल्यांपैकी एक म्हणजे 2010 मधील छत्तीसगडच्या दंतेवाडा येथील हल्ला, ज्यामध्ये केंद्रीय राखीव पोलीस दलाच्या (CRPF) 76 जवानांना आपला जीव गमवावा लागला. या हल्ल्याने बसवराजला भारत सरकारच्या दृष्टीने एक अत्यंत कुख्यात व्यक्ती बनवले. त्याच्यावर अनेक गंभीर गुन्ह्यांचे आरोप होते, आणि त्याच्या मागावर 1 कोटी रुपयांचे बक्षीस होते.
बसवराजने माओवादी चळवळीला केवळ सशस्त्र लढ्यापुरते मर्यादित न ठेवता आदिवासी समाजाला सरकारविरुद्ध भडकवण्याचे आणि त्यांच्यामध्ये असंतोष निर्माण करण्याचेही काम केले. त्याने आदिवासी आणि गरीब शेतकऱ्यांच्या समस्यांना केंद्रस्थानी ठेवून माओवादी विचारसरणीचा प्रचार केला. त्याच्या नेतृत्वाखाली माओवादी गटांनी अनेकदा गावकऱ्यांना सुरक्षा दलांविरुद्ध उभे केले, ज्यामुळे ग्रामीण भागात तणाव निर्माण झाला.
रणनीती आणि विचारसरणी
बसवराजची रणनीती माओ त्से-तुंग यांच्या सशस्त्र क्रांतीच्या तत्त्वांवर आधारित होती. त्याने ग्रामीण भागातून क्रांतीला सुरुवात करून शहरांपर्यंत ती नेण्याची रणनीती अवलंबली. त्याच्या मते, भारतातील भांडवलशाही आणि साम्राज्यवादी व्यवस्था ही आदिवासी आणि गरीब शेतकऱ्यांच्या शोषणाचे मूळ कारण आहे. त्याने सरकारविरुद्ध सशस्त्र लढा हाच एकमेव पर्याय मानला आणि यासाठी स्थानिक पाठिंबा मिळवण्यावर भर दिला.
त्याच्या नेतृत्वाखाली माओवादी गटांनी अनेकदा पोलिस ठाण्यांवर, सरकारी मालमत्तांवर आणि सुरक्षा दलांवर हल्ले केले. त्याने भूसुरुंग स्फोट आणि गुरिल्ला युद्धपद्धतीचा अवलंब केला, ज्यामुळे माओवादी गटांना सुरक्षा दलांवर मात करणे शक्य झाले. त्याचबरोबर, त्याने माओवादी चळवळीच्या प्रचारासाठी स्थानिक भाषा आणि संस्कृतीचा वापर केला, ज्यामुळे आदिवासी समाजात त्याचा प्रभाव वाढला.
सुरक्षा दलांशी चकमक आणि मृत्यू
21 मे 2025 रोजी छत्तीसगडच्या नारायणपूर जिल्ह्यातील अबुझमाड जंगलात सुरक्षा दलांनी “ऑपरेशन ब्लॅक फॉरेस्ट” अंतर्गत एक मोठी कारवाई केली. या कारवाईत नंबाला केशवराव उर्फ बसवराजसह 27 नक्षलवादी ठार झाले. ही चकमक माओवादी चळवळीविरुद्ध सुरक्षा दलांची आतापर्यंतची सर्वात मोठी यशस्वी कारवाई मानली जाते. या ऑपरेशनमध्ये केंद्रीय राखीव पोलीस दल (CRPF), छत्तीसगड पोलिस आणि इतर सुरक्षा दलांनी एकत्रितपणे काम केले. बसवराजच्या मृत्यूने माओवादी चळवळीला मोठा धक्का बसला, कारण तो त्यांच्या रणनीती आणि नेतृत्वाचा कणा होता.
नक्षलवादी चळवळीवरील परिणाम
बसवराजच्या मृत्यूमुळे भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी) च्या नेतृत्वात मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे. त्याच्या मृत्यूनंतर माओवादी चळवळीचे भवितव्य अनिश्चित मानले जात आहे. गेल्या काही वर्षांत सुरक्षा दलांनी माओवादी गटांवर सातत्याने प्रहार केले, ज्यामुळे त्यांची ताकद आणि प्रभाव कमी झाला आहे. बसवराजच्या मृत्यूमुळे माओवादी गटांचे मनोबल खचण्याची शक्यता आहे, आणि त्यांच्या अंतर्गत नेतृत्वातही अस्थिरता येऊ शकते.
तथापि, काही तज्ज्ञांचे मत आहे की माओवादी चळवळ पूर्णपणे संपुष्टात येणे कठीण आहे, कारण ही चळवळ आदिवासी आणि गरीब शेतकऱ्यांच्या असंतोषावर आधारित आहे. जोपर्यंत ग्रामीण भागातील सामाजिक-आर्थिक समस्यांचे निराकरण होत नाही, तोपर्यंत माओवादी विचारसरणीला पाठिंबा मिळत राहील. बसवराजच्या मृत्यूमुळे चळवळीला तात्पुरता धक्का बसला असला, तरी नवीन नेतृत्व उदयास येण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
“नंबाला केशवराव उर्फ बसवराज हा नक्षलवादी चळवळीचा एक महत्त्वाचा आणि प्रभावशाली नेता होता. त्याने आपल्या रणनीतीक कौशल्याने आणि कट्टर माओवादी विचारसरणीने मध्य भारतात माओवादी चळवळीला एक वेगळी दिशा दिली. त्याच्या नेतृत्वाखाली माओवादी गटांनी अनेक हिंसक कारवाया केल्या, ज्यामुळे तो भारत सरकारसाठी एक मोठा धोका बनला. त्याच्या मृत्यूने माओवादी चळवळीला मोठा धक्का बसला आहे, परंतु ही चळवळ पूर्णपणे संपुष्टात येईल की नाही हे भविष्यातील घडामोडींवर अवलंबून आहे. बसवराजच्या मृत्यूने भारतातील नक्षलवादविरुद्धच्या लढ्याला एक नवीन वळण मिळाले आहे, आणि यामुळे सुरक्षा दलांचे मनोबल निश्चितच वाढले आहे.”
About The Author
